Çaqan GES iştese, çoñ GES qyjnalbajt

Venera Osmokeeva, BBC'inin Bişkek'tegi qabarçysy

Qyrğyzstan'dağy çaqan GES'terdin biri

Soñqu cyldary Qyrğyzstan çaqan GES'terdi birinen sala birin qurup catat. Adisterdin ajtymynda, qurğaqçyl bolğon mezgilde suunu toptop, çaqan GES'ti pajdalanuunun utuşu köp. Biroq al maseleni toluq çeçip ciberet degenge da bolbojt.

Suu saqtağyç tolğon uçurda 17 mlrd. metr qubdan aşyq suu çoğulat. Byjyl 15-avğustta suunun kölömü 12, 224.86 17 mlrd. metr qubğa cetti.

Mamleket eki carym cyl içinde qordop salğan

Işker Rahatbek Irsaliev Qyrğyzstan'ğa bir neçe çaqan GES qurğan. Al eki çaqan GES'i öndürgön energijany satuu maselesi toluq cöngö salynbaj catqanyn, tacağanda majning qompanijalarğa bergenin maalymdady.

Ajtymynda, soñqu otuz cylda ölködö cañy generasijalar işke kirgen emes. Cyldan cylğa elektr energijasyn qoldonuu ösüp catat degen işker, çaqan GES'terdin sanyn köböjtüü uçur talaby ekenin ajtat.

Baamynda bul tarmaqqa investisija tartuu azyrqy bijliktin dağy köñülün burğan negizgi maselelerdin biri bolup catat. Biroq tieşelüü myjzamdarda, uruqsat berüü qağazyn aluuda müçülüştüktör dale cojula elek:

“Negizinen çaqan GES'terdi önüktürüüdö investorlorğo şart tüzülüşü kerek. Başqysy mamleket tarif qojup, elektr energijasyn satyp alyp turuşu şart. Myndan başqa çoñ talaptyn dele keregi coq”,- dedi al.

Işker üç cyl murun prezidentke 2018-cyly Ysy-Köl'dün Toñ rajonuna salynğan “Qoñur-Ölöñ” cana “Kök-Saj” GES'teri bojunça çeçilbej catqan masele bojunça qajrylğanyn taqtap öttü.

“Bular qubattuuluğu ceti megavatt bolğon GES'ter. Salynğandan kijin eki carym cyl iştebej turdu. 500 mln somğo caqyn aqça ketken. Al köjgöjlör bügünkü künü dele çeçile elek. Prezident qança colu energetika ministrligine myjzamdarğa özgörtüü kirgizip, uşul eki GES'tin köjgöjün çeçip bergile dep tapşyrma berdi. Biroq masele çeçile elek”,- dedi al.

Oşondoj ele ubağynda majning qompanijalary menen ajlasyzdan işteşüügö barğanyn qoşumçalady.

“Cyrğap ketkenimden produqsijany majning qompanijalarğa satqan emesmin. Mamleket meni eki carym cyl içinde qordop salğan. Men sottoşup, bardyq instansijada utup alğam. Oşondon kijin dağy men öndürgön elektr energijasyn albaj qojğon”.

“Ar bir ceke işker öz qyzyqçylyğyn ojlojt”

Calpy respublika bojunça 10 mamlekettik cana ceti ceke işkerler tarabynan qurulğan çaqan GES'ter bar

Qyrğyzstan toluu cana suuğa baj ölkö qatary GES quruuğa ötö yñğajlaşqan. Energetika ministrliginin maalymatyna qarağanda, uçurda çaqan GES'terdi quruuğa qyzyqtar bolğon işkerlerdin sany arbydy cana alar bul işti aqtivdüü cürgüzüp catat.

Calpy respublika bojunça 10 mamlekettik cana ceti ceke işkerler tarabynan qurulğan çaqan GES'ter bar. 2023-cyly mamleketke taandyq kiçi GES'ter 143 mln kilovatt-saat elektr energijasyn iştep çyqqan. Mamleket emdigi cyly alardyn sanyn qyrqqa cetkirüünü plandoodo.

“GES quruu oñoj iş emes. Anyn tobokeldikteri abdan coğoru. Dyqat-qyldat izildöödön ötkön soñ ğana işke start berilet. Negizinen çaqan GES'tin qubattuuluğuna maani berilet. Ajrym işkerler özünün ğana qompanijasyna cetkidej qubattuuluqta kiçi GESterdi qurğan. Alar özü üçün ğana iştejt. Bizdin maqsat – elektr energijasyn öndürüp kerektööçülörgö cetkirüü”,- dedi energetika ministrinin orun basary Nurlan Sadyqov.

Sadyqov'dun ajtymynda, eger Qyrğyzstan'dyn ar bir rajonuna birden çaqan GES qurula turğan bolso bul ölkö üçün elektr energijany ünömdöögö abdan çoñ mümkünçülük beret. Cergiliktüü kerektööçülördün elektr energijasyna bolğon muqtacdyğyn cerinde çeçüügö şart tüzülöt.

“Maselen, biz elektr energijany Toqtoğul GES'nen öndürüp çyğyp, ar bir rajonğo cetkirip berebiz. Cetkirüü uçurunda tehnikalyq coğotuular bolot. Oşol ajmaqty qamsyzdaj turğan çaqan GES bolso caqşy bolğon catpajby. Cergiliktüü deñgeelde ar bir ajyldyn özünün generasijasy bolğonu caqşy emespi. Mamleket myndaj energetikalyq dolboorlordu sözsüz qoldojt”.

Ajtymynda, uçurda öndürgön elektr energijasyn majning qompanijalaryna satqan GES'ter dağy coq emes. Biroq andajlar sanaluu ğana.

“Ceke işker birinçi kezekte öz qyzyqçylyğyn ojlojt. Özü iştep tapqan qaracatty qajtaryp alyşy kerek bolot. Öndürgön produqsijany alar kimge satat öz erki. Biroq köpçülük çaqan GES'terden elektr energijasyn mamleket 4 som 42 tyjyndan mildettüü tördö satyp alyp catat. Köp ele işkerler menen süjlöştük alar majning bağytta emes mamleketke satuunu közdöjt cana GES quruuğa qyzyqdar”,- dedi Sadyqov.

Çaqan GES prioritet bolboşu kerek

Suudan elektr energijasyn öndürüü azyrynça eñ arzan yqmalardyn biri bojdon qaluuda

Energetika tarmağy bojunça ekspert Ernest Qarybekov'dun ajtymynda, Qyrğyzstan'da bazalyq elektr stansijalary cetişsiz.

Ölkö qançalyq caşyl energetikağa umtulğany menen azyrynça kömür stansijalaryn çanyp kete albajt.

“Tilekke qarşy tuura emes colğo tüşüp alyşty. Başqaça ajtqanda arabany attyn astyna qojup qoştu. Artyqçylyqtar almaşyp ketti. Ölkögö qadimkidej ele salttuu kömür stansijalaryn quruu kerek. Oşondo ğana bizdin elektr energijağa bolğon tañsyqtyq cojulat. Oşondo elektr energijany eksporttooğo mümkünçülük tüzülöt. Çaqan GES'ter dağy caman emes. Biroq al energetikalyq köz qarandysyzdyqty coe albajt”,- dedi al.

Qyş mezgilinde elektr energijasyna muqtacdyq küçöjt. Qarybaev'din ajtymynda, myndaj uçurda çaqan GES'terdin qubattuuluğu cetpej qalat.

“Qyşynda suunun ağymy tartylat. Kiçi GES'terdin qubattuuluğu tömöndöjt. Alardan satyp alğan elektr energijasy dağy qymbat bolup catpajby. Mamleket 4 som 42 tyjyndan satyp alyp catat. Any kim tölöjt. Bajağy ele el tölöjt. Bazalyq elektr stansijalar qyjla arzan bolup catpajby”,- dedi al.

Eksperttin baamynda, bazalyq elektr stansijalar aba yrajynyn ooş-qyjyşyna turuştuq berip, qubattuuluqtu bir qalypta qarmap turat. Uçurda Qyrğyzstan'da eki ğana bazalyq stansija bar. Anyn biri Toqtoğul GES'i bolso, ekinçisi Bişkek cyluuluq elektr borboru. Ekspert dal uşundaj kömür stansijasyn Qara-Keçe'ge quruu kerek dep eseptejt. Bul mamlekettin qoopsuzduğun saqtoo üçün ötö maanilüü dep eseptejt.

“CEB'ge otundu taşyp kelip catabyz. Albette, anyn baasy qymbat bolot. 1200 megavattyq coğorqu çyñaluudağy elektr energija çyğarğan stansijany kömür keninin canyna qura turğan bolsoq caqşy bolğon catpajby. Naq baasy bir som bolot. Oşondo içki kerektöönü toluq caap, atügül elektr energijany satqanğa mümkünçülük tüzülmök. Coğoruda mamleket çaqan GES'ten elektr energijasyn qança somdon satyp alyp catqanyn ajtyp kettim. Elektr energija qançalyq qymbattağan sajy bary bir el kömürgö yqtaj beret”,- dejt Qarybekov.

Energetika ministrligi kiçi GES'ti qurudan murun köptögön izildöölör cürgüzülüp, anyn negizinde ğana stansijalar salyna turğanyn bildirdi. Anda suunun bağyty, kölömü dyqat eseptelip çyğat.

Uçurda ar bir suu saqtağyçqa birden çaqan GES quruu plandalyp catyptyr. Uçurda “Orto-Toqoj” cana “Bapan” suu saqtağyçtary bojunça çet ölkölük investorlor menen kelişim tüzüp, kiçi GES'terdi quruu merçemdelüüdö dedi ministrliktin ökülü.

Qyrğyzstan'dyn ajmağynda qurulğan çaqan GES'ter mamleket tarabynan cöngö salynat. Qança elektr energijasyn iştep çyqqany, qajsyl bağytqa iştetkeni tuuraluu maalymat alyp turat.

Qyrğyzstan'da ceke işkerler tarabynan qurulğan çaqan GES'ten öndürülgön produqsijany majning qompanijalarğa satuuğa tyjuu salynbajt.

Cambridge'din alternativdik qarcy borborunun maalymaty bojunça Qazaqstan Mining bojunça AQŞ'dan kijin ele ekinçi orunda turat. Myndan ulam kireşelüü biznes qatary ağa bolğon qyzuğuu Qyrğyzstan'da da daana bajqalat.

Maqalanyn tüpnusqasy >